Zijn grote liefde
De grootste liefde van Lodewijk XIV is toch echt Versailles. Al jaren voor hij er woont, is het geen moment uit zijn gedachten geweest. Waar hij ook is, in zijn residentie, op jacht of met zijn leger aan het front, hij wenst dagelijks nauwkeurig te worden ingelicht over de stand der werkzaamheden; tot zijn laatste snik laat hij het uitbreiden en verbeteren.
Versailles begint haar geschiedenis als een jachtpaviljoen gebouwd door Lodewijk XIII in 1624, maar krijgt daadwerkelijk vorm door Lodewijk XIV. Hij breidt het jachtpaviljoen uit tot een onmetelijk domein, met maar liefst drie kastelen, de tuinen, het park en de bijgebouwen. Versailles toont – gevormd door de wil van de Zonnekoning- als architectonische middelpunt van de absolute monarchie de macht van de koning in al haar facetten.
Vogelvluchtperspectief van Versailles door Pierre Patel 1668
Tegen advies van zijn raadgevers in
Versailles is een klein gehucht, ongeveer 19 kilometer ten zuiden van Parijs. De eerste architect is Louis Le Vau. Sindsdien is er door verschillende generaties steeds aan gebouwd en verbouwd. Het gebouw is dan ook niet in één stijl te omschrijven. Er zijn elementen van de Barok, Rococo en bijvoorbeeld het Classicisme.
Lodewijk XIV bezoekt het jachtslot zelf pas voor het eerst in 1651. De jonge koning heeft een hekel aan Parijs, waar opstanden altijd op de loer liggen. Hij wil zich graag vestigen in Versailles, maar stuit op verzet van zijn politieke adviseurs waaronder Mazarin en Colbert. Dit blijft zo tot Lodewijk XIV na het overlijden van Mazarin de volledige macht naar zich toetrekt. Hij geeft dan ook al snel opdracht om het jachtslot te verbouwen en uit te gaan breiden. Hoewel zijn politieke adviseurs en de bouwers het Lodewijk afraden, wil Lodewijk er niks van weten! Hij heeft zijn zinnen gezet op Versailles. Lodewijk wil echter het jachtslot van zijn vader niet slopen om zo plek te maken voor iets helemaal nieuws. Dit bemoeilijkt de werkzaamheden voor de architecten en de bouwers en kost ook meer geld. Suggesties van zijn politieke adviseurs om zich ergens anders te vestigen wijst hij steeds resoluut van de hand.
Waarschijnlijk wil Lodewijk zich hier vestigen juist omdat Parijs enerzijds ver weg is en hij anderzijds toch redelijkerwijs dichtbij de stad is. Ook heeft Versailles meer ruimte om zich heen om uit te kunnen breiden, zodat zijn gehele hofhouding zich ook hier kan vestigen.
Ongekende getallen
Alleen kan Lodewijk XIV zijn plannen voor Versailles natuurlijk nooit verwezenlijken. Hij heeft hiervoor hulp van drie belangrijke mannen. Andre Le Notre als de tuinarchitect, Louis Le Vau als bouwmeester en Le Brun als ontwerper van alle decoraties. Zij weten de ideeën van Lodewijk vorm te geven met behulp van ruim 35000 bouwers en 6000 paarden! Dankzij hen kan Versailles uitgroeien tot een domein dat ongeveer 800 hectaren beslaat, 700 vertrekken heeft, 35 kilometer aan kanaliseringen kent, 200000 bomen telt en nóg meer bloemen die nog jaarlijks worden geplant. Slechts enkele cijfers om Versailles te omschrijven…
Hieronder volgt een omschrijving van enkele belangrijke vertrekken en enkele belangrijke kunstwerken die vandaag de dag nog 10 miljoen bezoekers trekken. Jaarlijks.De meeste vertrekken staan in dienst van de glorie en de macht van Koning Lodewijk XIV en zijn voornamelijk vernoemd naar bekende goden uit de mythologie.
Plattegrond van het paleis van Versailles.
Hierop zijn de belangrijke kamers in het paleis te zien.
La Chapelle royale La Chapelle royale, ofwel De kapel, wordt gebouwd door Jules Hardouin-Mansart van 1699 tot zijn dood in 1708. Zijn zwager Robert de Cotte voltooit het vertrek in 1710.
Getrouw aan de traditie van de paleiskapellen heeft deze kapel een boven- en een benedenkapel. De galerijen zijn alleen bestemd voor de koning, de Koninklijke familie en vooraanstaande personen aan het hof. De begane grond is bestemd voor de andere gelovigen.
De inwijding van de kapel in 1710, is opgedragen aan Saint Louis, voorvader en beschermheilige van de Koninklijke familie. Het is het laatste gebouw dat in Versailles onder het bewind van Lodewijk XIV is gebouwd.
De decoraties in de Kapel vertonen overeenstemming tussen het oude en nieuwe testament. De plafondschilderingen vertegenwoordigen de Heilige Drievuldigheid. Met in het midden ‘De glorie van de Eeuwige Vader’, die de komst van de Verlosser aankondigt door Antoine Coypel. Boven het altaar een schildering van ‘De Verrijzenis van Christus’ door Charles de Lafosse en boven de Koninklijke galerij ‘De Heilige Geest die neerdaalt op de Maagd en de Apostelen’ door Jean Jouvenet.
Na zijn ‘protocollaire opstaan’ woont Lodewijk hier iedere dag een mis bij, wat ook volgens protocol verloopt.
De Herculeszaal
De Herculeszaal dient als gebouw als omlijsting voor ‘De Maaltijd bij Simon’ door Veronese, die de Venetiaanse Republiek in 1664 aan Lodewijk XIV schenkt.
De Herculeszaal valt onder de grote vertrekken, die in eerste instantie dienst doen als woonvertrekken van de koning. Later gebruikt als statievertrekken en ontvangstzalen. Ontvangstzalen ter gelegenheid van – wat in de tijd van Lodewijk XIV – “De avonden in de vertrekken” wordt genoemd. Deze avonden vinden plaats op maandag, woensdag en donderdag van 18.00 uur tot 22.00 uur ’s avonds als tijdverdrijf voor de hovelingen. In deze zalen hangen ook de mooiste schilderijen uit de koninklijke collectie om mee te pronken en waaraan de hovelingen zich kunnen vergapen. De zaal wordt in 1736 pas in zijn volledigheid voltooid met de schildering ‘Apothes van Hercules’ door Francois Lemoyne.
De zaal des overvloeds
De zaal des overvloeds is gecreëerd door Mansart in ca. 1683. Oorspronkelijk worden in deze zaal allerlei curiositeiten en zeldzame voorwerpen getoond uit de collecties van Lodewijk XIV. Helaas is er bijna niets van bewaard gebleven. Maar volgens getuigenverklaringen van de hovelingen waren er onder andere met goud en diamanten gevulde vazen en Chinees en Japans porselein te bezichtigen.
Op de avonden van maandag, woensdag en donderdag vindt hier het avond- buffet plaats. Dan zijn deze zalen des overvloeds ingericht met drie gedekte tafels met dranken in gouden en zilveren kannen. De inrichting bestaat voornamelijk uit voorwerpen naar ontwerp van Le Brun. Voorwerpen met bewerkt zilver, zoals de tafels, stoelen en kandelaars. In de tijd van economische nood zijn deze voorwerpen omgesmolten om er geldstukken uit te slaan. Maar in de tijd van Lodewijk moeten deze voorwerpen zeer overdadig zijn geweest.
De Venuszaal
In de tijd van Lodewijk XIV doet de Venuszaal dienst als de zaal waar de lichte maaltijden worden verzorgd; maaltijden genuttigd tijdens de avonden in de vertrekken.
De verheerlijking van de vorst is in deze zaal erg zichtbaar. Niet alleen door de decoratie bestaande uit perspectieven in trompe-l’oeil (een schildertechniek die bedrieglijk realistisch overkomt en letterlijk gezichtsbedrog betekent), maar ook in de vorm van een standbeeld van Lodewijk XIV als Romeinse keizer, uitgevoerd door Jean Warin. De zaal dankt haar naar naam aan het ovaal van de plafondschildering door René-Antoine Houasse: ‘Venus die de Godheden en de Machten aan haar keizerrijk onderwerpt’.
Vooral de bekleding van de muren met marmer is kenmerkend voor Le Brun. Om aan het kostbare en voor de tijd van Lodewijk XIV ongewone materiaal te komen, laat de Koning de marmergroeven in de Pyreneeën weer in gebruik nemen, die sinds de ondergang van het Romeinse Rijk buiten gebruik zijn geweest.
De Dianazaal
De gehele decoratie van deze zaal heeft betrekking op de legende van de godin Diana.
Boven de schoorsteen is ‘De Opoffering van Iphigenia’ afgebeeld door Charles Lafosse en daar tegenover ‘Diana wakend over de slaap van Endymion’ (1672), door Gabriel Blanchard. Ook hier te bewonderen is een van de bekendste borstbeelden van Lodewijk, namelijk van de hand van Gian Lorenzo Bernini in 1665.
Lodewijk gebruikt deze zaal voornamelijk om te biljarten. Als uitstekend biljarter laat hij hier zijn kunsten zien, terwijl de hovelingen (voornamelijk de dames) het spel volgen en de successen van de Koning toejuichen vanaf de banken aan de zijkanten. Een grote eer om tegen de Koning te mogen spelen en … verliezen.
De Marszaal
Tot 1682 is de Marszaal bestemd voor de lijfwacht van de Koning. Dit verklaart de oorlogsversiering van deze zaal, in het bijzonder de kroonlijst waar helmen en trofeeën elkaar afwisselen.
Later dient deze zaal als concertzaal gedurende ‘De avonden in de vertrekken’; van 1684 tot 1750 zijn hier tribunes voor de musici zichtbaar.
De Mercuriuszaal
Samen met de Apollozaal is de Mercuriuszaal de weelderigste zaal van het paleis van Versailles. Hier staat een deel van het beroemde zilveren meubilair dat in 1689 is omgesmolten. In 1682, wanneer het hof en de regering zich in Versailles vestigen, is de Mercuriuszaal een statiekamer. Deze zaal heeft ook nog als slaapvertrek van Lodewijk XIV gediend, voordat hij zijn slaapkamer in het centrum van het paleis in gebruik neemt.
Opnieuw toont zich in deze zaal het kenmerkende kunstvaardige meesterschap van Le Brun.
In het midden van het plafond is een schildering door Philippe de Champaigne aangebracht, Mercurius in zijn wagen met de ster van de ochtend. Daaromheen ontvangt Alexander een Indiase ambassadeur, praat Ptolemaeus met wetenschappers en laat Alexander dieren van over de hele wereld brengen,zodat Aristoteles ze kan beschrijven. In de hoeken dragen vrouwen en kinderen medaillons en cameeën in guirlandes van bloemen. In de hoeken worden het korps, de kennis van schone kunsten, de Koninklijke gerechtigheid en de Koninklijke autoriteit gesymboliseerd.
De Apollozaal
Versailles is het eerste Koninklijke kasteel dat over een troonzaal beschikt. Deze zaal dient voor plechtige audiënties, wat niet zo gek is als je bedenkt dat Lodewijk XIV zichzelf graag als de Zonnekoning vergelijkt met Apollo de Zonnegod.
Tijdens deze audiënties zit Lodewijk op een zilveren troon die in 1689 is omgesmolten; pas in de tijd van Lodewijk XV vervangen door een houten vergulde troon.
Le Brun is opzichter over al het werk (interieur) en ontfermt zich over het kleinste detail om een volkomen homogeen geheel te bereiken. Hijzelf voert enige versieringen uit en laat het uitwerken van de andere details aan zijn medewerkers over, zoals bijvoorbeeld het pleisterwerk.
Het Plafond is beschilderd door Charles de Lafosse; hierop is Apollo met zijn zonnewagen geschilderd. Rechts boven op de schoorsteenmantel het bekende portretschilderij van Hyacinthe Rigaud.
De volgende zalen – de zaal van de Oorlog, de Spiegelzaal en de zaal van de Vrede – vormen zogezegd een geheel waar de decoratie volledig is gewijd aan de militaire en politieke overwinningen van Koning Lodewijk XIV. De zalen staan met elkaar in verbinding.
De zaal van de Oorlog
In deze zaal worden militaire successen van Lodewijk XIV verheerlijkt.
De schoorsteen, een ontwerp van Le Brun, toont Lodewijk XIV als een groot krijger te paard gekleed in kostuum uit de klassieke oudheid. In deze zaal is ook Clio afgebeeld, de muze der Geschiedenis en van het epos. Zij beschrijft de geschiedenis van de koning.De zaal is ontworpen door Hardouin-Mansat, Le Brun tekent voor de inrichting en Coysevox voor de versiering met reliëfs.
De Spiegelzaal Een van de grootste ruimtes in het paleis van Versailles. Hij is 73 meter lang, 10,5 meter breed en 12,5 meter hoog!
De Spiegelzaal dankt zijn naam natuurlijk aan de vele aanwezige spiegels.In de tijd van Lodewijk XIV zijn spiegels ontzettend duur, dus zoveel bij elkaar in een ruimte moet een vermogen hebben gekost.
De Spiegelzaal – ook wel de grote galerij genoemd – is ontworpen door Jules Hardouin-Mansart. Natuurlijk houdt ook hier Le Brun toezicht op het werk van de beeldhouwers die verantwoordelijk zijn voor alle decoraties. Deze geven de grote gebeurtenissen tussen 1661 en 1678 weer in een voor de koning vleiende positie.
Tijdens het Acien Régime is de Spiegelzaal een galerij die naar de vertrekken van de koning voert. De Spiegelzaal is voor de hovelingen ook de plek om zich te verzamelen en om gunsten te vragen van de koning voordat hij doorloopt naar de kapel. Eveneens dé plek voor grote feesten, zoals gala’s en gemaskerde bals.
De zaal van de Vrede
Deze zaal staat in het teken van de vrede. De vrede die volgt op de oorlogen die in de zaal van de Oorlog en de Spiegelzaal breeduit worden uitgebeeld. De vrede die door Frankrijk is bewerkstelligd om de overheersende plek van Frankrijk binnen Europa te rechtvaardigen.
Boven de schoorsteen in dit vertrek hangt een schilderij van Francois Lemoine uit 1729. Lodewijk XV biedt Europa een olijftak aan. Deze kamer is later bij de vertrekken van de koningin getrokken om als speelkamer te fungeren.
Bronnen
15 Mitford,N., De Zonnekoning, blz. 17
16 Depondt, P. Theater Versailles, een artikel uit de Volkskrant 03-11-2001
18 Saule, B. en Meyer, D., Versailles – Gids voor bezoekers, blz. 22
19 Depondt, P., Theater Versailles, een artikel uit de Volkskrant 03-11-2001
20 Saule, B. en Meyer, D., Versailles – gids voor bezoekers, blz.26
21 Saule, B. en Meyer, D., Versailles – Gids voor bezoekers, blz. 28
22 Depondt, P., Theater Versailles, een artikel uit de Volkskrant op 03-11-2001
23 Depondt, P., Theater Versailles, een artikel uit de Volkskrant van 03-11-2001
24 Saule, B. en Meyer, D., Versailles – Gids voor bezoekers, blz. 28
25 Depondt, P., Theater Versailles, een artikel uit de Volkskrant van 03-11-2001
26 Depondt, P., Theater Versailles, artikel Volkskrant 03-11-2001
Hofcultuur 