Martin van Meytens (1695–1770), portret van Maria Theresa van Oostenrijk, 1744, Museum Karlpatz, Wenen
De Oostenrijkse keizerin Maria Theresia (1638-1683) hield erg van muziek. Op haar
paleis in Wenen kwamen dan ook zeer regelmatig musici over de vloer om concerten
te geven. Het hof in Wenen werd daardoor het centrum van cultuur.
Maar daar bleef het niet bij. Maria Theresia wilde zelf ook goed kunnen musiceren.
Zij had privé-les van de Weense componist Georg Christoph Wagenseil (1715-
1777). Maria Theresia was zo tevreden over Wagenseil dat ze hem benoemde
tot hofcomponist en niet alleen de keizerin muziekles gaf, maar ook aan andere
prinsessen. Hiervoor kreeg hij een vast salaris van 1500 florijnen per jaar.
Nicolaes Maes (1634-1693), portret van Georg Christoph Wagenseil, jaartal en locatie onbekend
Wagenseil is niet de meest bekende componist van zijn tijd, maar is toch wel zeker
belangrijk geweest in de muziekgeschiedenis, vooral op het gebied van pianomuziek.
Zo heeft hij de ‘sonate’- of ‘hoofd’-vorm ingevoerd in concerten voor piano.
Niet alleen Maria Theresia was dol op muziek. Ook haar opvolgers Joseph II en
Leopold II zetten zich in voor de muziek. Zij gaven musici de kans om hun talenten
te tonen en zich verder te ontwikkelen. De musici die hiervan geprofiteerd hebben,
worden gerekend tot de zogenaamde ‘Weense School’.
Eusebius Johann Alphen (1741-1772), portret van Wolfgang en zijn zus Maria Anna, 1765 locatie onbekend
Maar afgezien van de hofcomponist Wagenseil is de ontdekking van Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) misschien wel het meest bijzonder van de inspanningen van Maria Theresia voor de muziekgeschiedenis geweest. Mozart gaf zijn eerste concert dan ook aan het Weense hof van Keizer Frans I Stefanus (1708-1765) en keizerin Maria Theresia. Op 13 en 21 oktober 1762 kwamen Wolfgang en zijn zus Maria Anna op audiëntie. De twee kinderen kregen van het keizerlijk paar statiekleren cadeau en werden daarin geschilderd. Het eerste schilderij van Mozart was een feit! De twee gaven diverse uitvoeringen op het paleis Schönbrunn en waren een openbaring voor iedereen.
Bernardo Bellotto (1721-1780), Keizerlijk paleis Schönbrunn, Hofzijde, 1758/61 135 x 235 cm, Kunsthistorisches Museum Wien, Wenen
Een triomftocht langs de verschillende vorstenhoven in Europa was het gevolg. Het
is dan ook niet vreemd dat Mozart verschillende opdrachten kreeg, ook van Maria
Theresia van Oostenrijk en Keizer Frans I Stefanus. Zo schreef Mozart de opera La
finta semplice in opdracht van de keizer. Desondanks lukte het Mozart niet een vaste
aanstelling aan het Weense hof te krijgen. In 1773 deed Mozart samen met zijn vader
Johann Georg Leopold Mozart (1719-1787) een poging daartoe, die alleen op niets
uitdraaide. Maria Theresia was erg vriendelijk volgens Mozart, maar daar bleef het
ook bij. Wel schrijft Mozart er zes strijkkwartetten.
Als de hofarts van de Oranjes niet zijn uiterste best had gedaan, dan waren Wolfgang
Amadeus Mozart en zijn zusje Maria Anna wellicht al op hun negende bezweken. Het
was prinses Carolina van Oranje Nassau (1743-1787), dochter van stadhouder Willem
de Vierde (1711-1751) en Anna van Hannover (1709-1759) die de hofarts aanspoorde
om het muzikale wonderkind van zijn tyfus af te helpen. Het jongetje Mozart, dat
samen met zijn zusje toen al twee jaar door Europa werd gesleept aan de hand van
zijn vader om zijn kunsten te vertonen, schreef als dank een aria voor de prinses. Hij
bleef zo lang in Den Haag hangen dat hij ook nog de potpourri Galimathias musicum
heeft geschreven voor de inhuldiging van de volgende Willem.
Zelf zong Carolina van Oranje Nassau en was goed op klavecimbel. Zij stookte Den
Haag op in muzikale allure. Dat duurde niet lang. Carolina werd weggehuwelijkt naar
Duitsland. Van het paleis dat zij voor zichzelf liet bouwen, is slechts één vleugel
gereedgekomen; dat is nu de Koninklijke Schouwburg. Carolina had haar verlangen naar muziek niet van haar Oranjebloed. Het was haar moeder Anna, met wat tegenzin uit Engeland gekomen voor een politiek huwelijk, die de muziek in het gezin had gebracht. Anna had les gehad van H¸ndel, die haar ook het bij componeren hielp. Op haar beurt hielp ze Händel om hogerop te komen.(4)
Als je alles achter elkaar zet, kom je al snel tot de conclusie dat Maria Theresia erg
veel geluk had om te leven in een tijd waarin wonderkinderen als Mozart hun talenten
toonden aan de mensen.
Muziek aan het hof van Willem II
Gerard van Honthorst (1592-1656), dubbel-portret van Willem II, prins van Oranje en zijn vrouw Mary Stuart, 1647, Rijksmuseum, Amsterdam
Willem II (1626-1650) was net als veel andere vorsten gecharmeerd van muziek,
al werd dat erg gestimuleerd door zijn vrouw Maria Henriëtte Stuart, (1631-1660).
Tijdens zijn verblijf in Engeland had hij in juli 1689 Henry Purcell (1659-1695)
benoemd als hofcomponist. Purcell had toen al de nodige concerten gegeven voor het
koninklijk duo, te beginnen bij de kroning in Westminster Abbey in april 1689 toen
hij het orgel bespeelde en de nieuwsgierige bezoekers entrée liet betalen!
John Closterman (overl. 1711), portret van Henry Purcell, datering onbekend, National Portrait Gallery, Londen
Mary was erg gecharmeerd van de muziek van Purcell en elk jaar schreef de Engelse
componist een nieuwe compositie ter gelegenheid van haar verjaardag. Zo zouden
muziekstukken als Arise, my muse uit 1690, Love’s goddess sure was blind uit 1692
en Come, ye sons of art, away uit 1694 waarschijnlijk nooit zijn gecomponeerd als
Mary Stuart niet zo onder de indruk was van Purcells muzikale kwaliteiten. Toen
Mary op 5 maart 1695 werd begraven, nam ook Purcell afscheid van haar met zijn
lofzang Thou knowest, Lord, the secrets of our hearts. Lang heeft hij zelf daarna ook
niet meer geleefd, want op 21 november 1695 verruilde Purcell het tijdelijke voor
het eeuwige. Op zijn begrafenis werd dezelfde muziek gespeeld als bij Mary Stuart.
Eigenlijk had Purcell dan ook meer met de vrouw van Willem III dan met de koning
zelf. Voor Mary schreef Purcell namelijk zes zogenaamde odes en welcomes, terwijl
er geen enkele voor Willem werd gecomponeerd.
Purcell had veel gemeen met de Franse componisten. Zo was hij een voorvechter in
Engeland van de muziekstijl van Jean Baptiste Lully. Het bijzondere aan Purcell was
dat hij de Franse (Ën Italiaanse) invloed in zijn muziek combineerde met traditionele
Engelse elementen.
Sachs, C.; Hamburg, O, Geschiedenis van de muziek, 2008
Einstein, Alfred A., Short history of music, 1938
W, Martijn, Muziekstromen (Muziek en Film), 2011
Garay, Yma, Dijck Inge van, http://www.Lessenreekshofcultuur.nl
4Dijkstra, Frans, recensie uit Trouw, 2 juli 1999
literatuur
Einstein, Alfred A., Short history of music, 1938, uitgever A. A. Knopf (New York)
Grout, Donald. J.; Palisca, Claude. V., A history of Western music, 1996, uitgever W. W. Norton & Co Inc Publication
Sachs, C.; Hamburg, O, Geschiedenis van de muziek, september 2008, Uitgever Spectrum
Steffelaar, W., Muzikale stijlgeschiedenis De Evolutie Van Stijlkenmerken In De Westerse Klassieke Muziek, Uitgever Nieuwezijds b.v.
Timmermans, Boy; Lookman, J.; Kok, Lonneke; Kivits, Marcel; Catz, Rieuwert; Graste, T., ART History, Hofcultuur in de 16e en 17e eeuw, Uitgeverij LAMBO, Arnhem
websites
Himmelreich, Lorenz, Steffelaar, Wouter, Grout, Sesam, http://www.digischool.nl geraadpleegd op 6 april 2013
http://static.digischool.nl/mu/leerlingen/geschiedenis/renaissance/instrumenten.htm
Himmelreich, Lorenz, Steffelaar, Wouter, Grout, Sesam, http://www.digischool.nl geraadpleegd op 6 april 2013
http://static.digischool.nl/mu/leerlingen/geschiedenis/middeleeuwen/instrumenten.htm
W, Martijn, 07-11-2011 gepubliceerd in Muziekstromen (Muziek en Film), geraadpleegd op 6 april 2013
http://muziek-en-film.infonu.nl/muziekstromen/86091-algemene-geschiedenis-van-de-muziek-barok.html
Garay, Yma, Dijck Inge van, http://www.Lessenreekshofcultuur.nl geraadpleegd op 28 februari 2013
http://lessenreekshofcultuur.wordpress.com/les-3-hofcultuur-muziek/
Hofcultuur 